2011/06/11

Ali ebn Abi Taleb


Ali Ebnabitalebo estis kuzo kaj bofilo de Mohammad, edzo (ne nur) de lia filino Fatemato, patro (ne nur) de Hasan kaj Hosajn, kaj kvara kalifo (ĥalifato) de la jaro 656 post la naskiĝo de Jesuo ĝis sia morto post kvin jaroj de tiam, en ramadano de la jaro 40 post la Heĝrato, iom pli ol sesdekjaraĝa. La Ŝiato konsideras lin la unua imamo de la islama komunumo.

Mohammad edukis Alion kvazaŭ sian filon, kaj ĉi tiu estis la unua viro, kiu islamaniĝis. Lia popola famo baziĝas, ekster aliaj, religiaj konsideroj, sur liaj supozataj kuraĝo kaj saĝeco.

Kiam Mohammad mortis, parto de la islama komunumo konsideris Alion lia sola legitima posteulo. Tamen li elektiĝis kiel kalifo nur post Osmano.

Kontestata jam de la komenco, li akceptis solvi la konflikton per kompromiso, sed Moaviato ebn Abi Sofjan' sukcesis alpreni la postenon de kalifo por si. Post kelkaj monatoj Alion murdis sendependulo en Kufato.

El la du partioj, la familia klano de Moaviato, la Omajjatidoj, akceptis nur la tri unuajn kalifojn kiel legitimajn, dum la familia klano de Ali kaj liaj partianoj, la ŝiato de Ali, akceptis nur lin kiel legitiman imamon aŭ gvidanton. En ambaŭ kazoj la respektivaj ĉefpersonoj inaŭguris heredajn dinastiojn de regantoj kaj aspirantoj al regado.

La sonnatisma tradicia sinteno estas kompromiso, kiu akceptas ĉiujn kvar kiel legitimajn kalifojn kaj eĉ honorigas ilin per la alnomo "al-ĥolafa' al-raŝedun'", tio estas, "la prave gvidataj kalifoj", "la raŝedaj kalifoj".

La tradicia tombo de Ali estas en Naĝaf, okcidente de Kufato, kaj estas ofte vizitata.

En plej multaj skoloj de sufado Ali estas rekta heredanto de la Mohammada senpera proksimeco al Allaho, kiun li heredigis al diversaj disĉiploj. En la Ŝiato, Ali estas la sola heredanto de tiu proksimeco, kiun diversaj skoloj de la Ŝiato komprenas diverse; sed laŭ plej multaj ŝiatanoj la imameco de Ali (kaj de liaj posteuloj) implicas esmatecon (tio estas, la imamoj ne eraras en siaj opinioj kaj ankaŭ ne en siaj agadoj).

Laŭ la sonnatismaj skoloj Mohammad ne nomumis eksplicite posteulon; laŭ la ŝiatismaj skoloj, Mohammad nomumis Alion sia posteulo en Gadir' Ĥomm, oazo inter Makkato kaj Madinato.

2011/04/09

Osman' ebn Affan'


Osmano Ebnaffano estis la tria kalifo de la islama komunumo, de la jaro 23 ĝis la jaro 35 post la Heĝrato (tio estas, de 644 ĝis 655 post la naskiĝo de Jesuo).

Li estis riĉa komercisto, bela kaj eleganta, el la potenca familiklano Banu Omajjato. Malgraŭ sia alta klaso, li estis frua disĉiplo de Mohammad jam plurajn jarojn antaŭ la Heĝrato.

Li edziĝis al Rokajjato, filino de Mohammad, kaj elmigris ambaŭfoje al Abisenio, kaj poste al Madinato. Kiam Rokajjato mortis, li edziĝis al alia filino de Mohammad: Ommo Kolsum’.

Kiel kalifo li sekvis la spurojn de Omar. Lia penado kaj strebado por teni la komunumon unueca renkontis tian opozicion kaj konkurencon, ke kelkaj ribeluloj sieĝis lian hejmon kaj mortigis lin.

La sekva kalifo estis Ali ebn Abi Taleb.

2011/02/19

Kelkaj principoj de transskribo

Mi ricevis lastatempe kelkajn proponojn de ŝanĝoj en la formo de kelkaj vortoj.

Unu el la proponoj elektis la formon "zikro" por tio, kion mi skribis "zekro". Nu, pri vokaloj mi diru, ke la (skrib)araba lingvo havas tri tembrojn da vokaloj, kun longaj kaj mallongaj manifestiĝoj. Tiuj tri tembroj estas velara, meza kaj palata. La velaran tembron reprezentas unu longa kaj unu mallonga vokaloj, kies faktaj prononcoj varias inter la esperantaj "o" kaj "u", depende de la artikulacioj de la ĉirkaŭaj sonoj. Paralele al tio, la palatan tembron reprezentas unu longa kaj unu mallonga vokaloj, kies faktaj prononcoj varias inter la esperantaj "e" kaj "i", depende de la artikulacioj de la ĉirkaŭaj sonoj. Ankaŭ en la kazo de la longa kaj la mallonga mezaj vokaloj, la fakta prononco dependas de la ĉirkaŭaj sonoj.

Nu, jen ni havas ses fonemojn, por kies transskribo ni disponas nur la kvin vokalojn de la Fundamento de Esperanto. Kion fari? Ĉu sidi senkonsila? Ĉu enkonduki ankoraŭ plian novismon? Mi sekvis la ekzemplon de la persa lingvo en la kazo de la palataj kaj de la velaraj vokaloj, kaj reprezentis la longan velaran vokalon per "u" kaj la mallongan per "o", dum la longan palatan vokalon mi reprezentis per "i" kaj la mallongan per "e". Nur unu konfuzo restis, nome, en la kazoj de longa kaj mallonga mezaj vokaloj, kiujn ambaŭ mi redonis per "a".

Tial mi skribis "zekro" anstataŭ la tamen ankaŭ pravigebla "zikro", kiun mi flankenlasis por eviti pli da konfuzebloj. Tamen, teorie nenio devigas al plena sistemeco, precipe se la lingvouzo mem portos nin al aliaj havenoj.

Alia propono rilatas, ŝajne, al la transliterigo de la "ligita t" (tao marbuta). Mi konsideras tion delikata demando, por kiu mi ne havas definitivan proponon. Tiu litero, kiu reprezentas originan prononcon "at", unuflanke neniam estas parto de la radiko de la koncerna vorto, aliflanke estas plursignifa: "in", "aĵ", "eg"...

Se ni rigardu al tio, kiel aliaj lingvoj alprenis arabajn vortojn, kiuj havas tiun literon en la fino (ĝi troviĝas nur kiel lasta litero de tiuj vortoj), ni vidas diversajn solvojn eĉ en la sama lingvo: "a", "at", "e"...

Kion fari en esperanto? Mi trovas du teoriajn solvojn: unuflanke, tute fajfi pri la finaĵo; aliflanke, konservi ĝin tutan kiel en la (skrib)araba. Kaj, ĉar mi ne trovis decidigan kriterion por elekti unu solvon kaj forpuŝi la alian, mi provizore decidis konservi ambaŭ, jen aparte, jen kune per uzado de krampoj aŭ de aliaj similefikaj rimedoj.

Kompreneble, mi konscie malatentas lokajn prononcojn, ĉar ili tute ne estas unuecaj. Kio estas serioza en Kairo, tio estas ridinda en Damasko, kaj ambaŭ estas neglektindaj en Riado. Tial mi decidis sekvi lingvosciencajn kriteriojn, eĉ se ili malflatas la lingvan ŝovinismon de kelkaj homoj.

2011/01/02

Omar ebn al-Ĥattab'

Omaro Ebnolĥattabo estis la dua kalifo (ĥalifato) de la islama komunumo. Liaj ĉefaj trajtoj estis grandaj volforto kaj organizkapablo.

Laŭ islama tradicio, la turnopunkto en lia vivo estis vizito al lia fratino Fatemato. Ŝi kaj ŝia edzo, Saido Ebnozajdo (Said’ ebn Zajd), estis fruaj disĉiploj de Mohammad. Iun tagon, kiam Omar estis tuj enironta la hejmon de sia fratino, li subaŭskultis kelkajn frazojn de la Korano. Tiu sperto tuŝis lin tiel profunde, ke li forlasis sian antaŭan sintenon kiel publika malamiko de islamo kaj fariĝis arda defendanto kaj apoganto de la instruoj de Mohammad per sia tuta energio.

Tio okazis en lia 26-a vivojaro, kvar jarojn antaŭ la Heĝiro (Heĝrato). Poste, en Medino (Madinato), li disvolvis sian organizeman karakteron.

Alia feliĉa okazo en lia vivo estis la edziniĝo de lia filino Hafsato al Mohammad.

Post la morto de Abubakro li estis akceptita kiel dua kalifo. Tiam li prenis multajn politikajn decidojn, el kiuj oni ofte mencias jenajn:

º Li donis specifajn regulojn por la neislamanoj en la sino de la islama komunumo.
º Li faris liston (divanon) de la homoj, kiuj rajtis je parto de la komunuma kaso.
º Li fondis armeajn tendarojn (mesrojn), kiuj poste fariĝis grandaj urboj.
º Li starigis komunumajn juĝistojn (kadiojn).
º Li kunordigis la noktan namazon sub la gvido de unu sola imamo en ramadano.
º Li disvastigis heĝiran kalendaron sur la bazo de la araba lunkalendaro.
º Li starigis diversajn punojn (ekzemple, por publika ebrieco, kaj por publika adulto).

Anstataŭ “kalifo” li ekuzis la alnomon “amiralmumenino”.

Abuloloato, kristana servanto de al-Mogirato Ebnoŝobato, provincestro en Basrato, mortigis lin ponarde la 26-an de zulheĝĝato la jaron 23 post la Heĝiro, tio estas, la 3-an de novembro de 644 post la naskiĝo de Jesuo.

Post lia morto, la ses plej fruaj disĉiploj de Mohammad kunvenis kaj elektis Osmanon por tria kalifo.